Ömer Hayyam'ı yazmamın nedeni Ekrem Ataer'in Besteleriyle Ömer Hayyam kitabını fark etmemdir. Ömer Hayyam,Batı'nın "karanlık çağ" olarak bilinen dönemlerinde bir ışık gibi parlayan İslam dönemim başlarında yaşamış bir astronom - şair'dir. Daha çok rubaileri - dörtlükleri ile aslında öne çıkmış olmakla beraber, çok önemli bir bilim insanıdır.

Yaşamı ile ilgili çok ayrıntılı bilgi olmasa da değişik kaynaklar onun Belh, Buhara, Merv ve Bağdat gibi dönemin bilim ve tasavvuf merkezlerinde öğrenim gördüğünü, özellikle matematik,astronomi,tıp,tasavvuf ve edebiyat gibi alanlarda geniş kapsamlı çalışmalar yaptığını belirtmektedir.

Benim dikkatimi özellikle çekmesinin nedenlerinden biri yaşadığı dönemin çoğu matematikçisi gibi astronomi ile ilgilenmiş olmasıdır.  Dönemin Selçuklu Sultanı Melikşah tarafından, takvim sisteminin yeniden düzenlenmesiyle ile ilgili çalışmalar yapması için görevlendirilmiş ve İshafan'da bir gözlemevi kurmuştur. Burada, ekibi ile birlikte yaptığı çalışmalarla günümüze en parlak yüz yıldızın eliptik koordinatlarını içeren bir bölümü gelebilmiş "Melikşah Zaçiyesi- Gökbilim Çizelgesi" çalışmasını yapan bilim adamlarının başkanlığını yapmıştır.

Ömer Hayyam'ın doğum ve ölüm tarihi tam olarak bilinmektedir (18 Mayıs 1048-4 Aralık 1131). Bunun nedeni, Gerçek Güneş yılından sapması bugün kullanılan sisteme göre çok daha az olan bir takvim geliştirmiş olması ve bir yılı 365.24211985156 gün olarak hesaplamasıdır. Kendisinden önceki dönemde Batlamyus tarafından yapılış çalışmalara ulaştığı ve bunları geliştirdiği düşünülmektedir.

Yaşadığı dönemi için çok önemli pek çok bilimsel çalışmanın yanı sıra beyninin iki yarısını da kullanan ender bir dahi olarak felsefe ile de ilgilenmiş ve bilimsel çalışmalarının çok daha önüne geçen rubaileri-dörtlükleri tanınmaktadır.

Yaşam felsefesinin andan zevk almak, mutlu olmak ve kimseye biat etmeden yaşamak ve daha çok görünür evreni dikkati alarak kavrayamadığımız şeyler için çok daha endişelenmemiz gerektiğini düşünen pek çok rubaisi bulunmaktadır.

Kendisinden 500 yıl kadar önce yaşayan Epikuros'un görüşleri ile oldukça paralel olduğunu 

düşündüğüm felsefi anlayışı daha çok maddiyatçı, ancak insan sevgisi ile yoğrulmuş olması, her türlü bağnazlık ve yobazlığa karşı bir duruş olarak görülmektedir. Tarihin ilk savaş karşıtı eylemci yakıştırması yapılan kişilerden biri olarak düşünülmektedir. Günümüze gerçek anlamda 2oo' e yakın rubaisi kaldığı düşünülmekle beraber kendisine mal edilmiş 1000 kadar olduğu söylenmektedir.

Yazımın nedeni olan Ekrem Atarer'in besteleri ile Ömer Hayyam kitabını almanızı ve içinde yer alan CD'deki son derece özgün bir çalışma ile bestelenmiş rubaileri dinlemenizi tavsiye ederim.

Yazıyı benimde sevdiğim birkaç rubaisi ile sonlandırmak isterim:

• Varlığın sırları saklı, benden;
• Bir düğüm ki ne sen çözebilirsin, ne ben.
• Bizimki perde arkasında dedi-kodu;
• Bir indi mi perde, ne sen kalırsın, ne ben.

31.

• Dün geldi: Nedir aradığın? dedi bana;
• Bensem, ne bakarsın o yana bu yana?
• Kendine gel de düşün, içine iyi bak:
• Ben senim, sen ben; aranıp durma boşuna!

33.

• Adam olduysan hesap ver kendine:
• Getirdiğin ne?Götüreceğin ne?
• Şarap içersem ölürüm diyorsun:
• İçsen de öleceksin, içmesen de!

43.

• Girme şu alçakların hizmetine;
• Konma sinek gibi pislik üstüne.
• İki günde bir somun ye,ne olur!
• Yüreğinin kanını iç de boyun eğme.

53.

• Dedim: artık bilgiden yana eksiğim yok;
• Şu dünyanın sırrına ermişim az çok.
• Derken aklım geldi başıma, bir de baktım;
• Ömrüm gelip geçmiş, hiç bir şey bildiğim yok.

77.

• Ey can, sana aklı niçin vermiş veren?
• Kendini bil, yolunu bu yitip gitmeden.
• Baykuş gibi ne gezersin viranelikte,
• Yerin akdoğan gibi sultanın emrindeyken?

135.

• Yaşamak elindeyken bugüne bugün,
• Ne diye bırakır, yarını düşünürsün?
• Geçmiş, gelecek, kuru sevda bütün bunlar;
• Kadrini bilmeğe bak avcundaki ömrün.

171.

• Hep bir çember, dolanıp durduğumuz!
• Ne önümüz belli, ne sonumuz.
• Kim varsa bilen, çıksın söylesin:
• Nereden geldik? Nereye gidiyoruz?

187.

• Sevgiyle yoğrulmamışsa yüreğin
• Tekkede, manastırda eremezsin.
• Bir kez gerçekten sevdin mi dünyada
• Cennetin, cehennemin üstündesin.

  Yararlanılan Kaynaklar: 

• Ekrem Ataer'in Besteleri Ömer Hayyam, Kaynak Yayınları, 1.Basım Ekim 2013
• Ömer Hayyam, Rubailer, Çeviren: Orhan Erdem, Arya Yayıncılık,2011
• Peter Aughton, The Story of Astronomy, Quercus, 2008
• Ömer Hayyam, Dörtlükler- Rubailer, Çeviren: Sabahattin Eyüboğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2003
• Yavuz Unat, İlk çağlardan günümüze astronomi tarihi, Nobel, Kasım 2001
• http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96mer_Hayyam